Khi ấy, có người con gái dân tộc Mường là Đinh Thị Vân xã Hào Tráng (cũ) và cô gái người Dao, xóm Mó Nẻ, xã Vầy Nưa (Đà Bắc); đã đứng lên vận động dân bản đóng góp lương thảo giúp nhà vua nuôi quân. Đồng thời, các bà vận động thanh niên trai tráng trong vùng lên rừng chặt tre, nứa kết thành bè mảng, xẻ ván đóng thuyền chở quân sĩ vượt qua thác Bờ đi đánh giặc.
Sau chiến thắng trở về, vào tháng 3, năm Nhâm Tý (1432), vua Lê Lợi dừng chân nghỉ tại Chợ Bờ, đề thơ khắc bia kỷ niệm. Khi ấy, cô gái Đinh Thị Vân và cô gái người Dao lại vận động bà con dân bản góp cơm lam, thịt muối, rượu cần, múa hát để mừng đoàn quân chiến thắng.
Sau này hai bà mất, thường hiển linh phù trợ giúp đỡ người dân vượt qua ghềnh đá thác Bờ được an toàn. Cảm kích trước công lao của hai bà, nhà vua đã ban chiếu chỉ cho dân trong vùng lập đền thờ hai bà. Cũng từ đó, nhân dân tôn thờ hai bà là Chúa Thác Bờ, phù hộ độ trì cho dân bản, cho thuyền bè qua lại thác ghềnh trên sông Đà được bình an vô sự.
Theo những người cao tuổi thì trước đây tại xã Hào Tráng có một ngôi Đền và một ngôi Miếu đều thờ Chúa Thác Bờ. Năm 1979, Nhà nước xây dựng đập thủy điện Hòa Bình, giải phóng lòng hồ, Thủ nhang ngôi Đền di chuyển lên xây dựng trên đất Vầy Nưa, huyện Đà Bắc, nay là Đền Thờ Chúa Thác Bờ Vầy Nưa.
Còn Thủ nhang ngôi Miếu di chuyển lên xây dựng trên đất Thung Nai, huyện Cao Phong và trở thành Đền Chúa Thác Bờ Thung Nai. Hai ngôi đền nằm ở 2 phía bờ cách nhau khoảng 10 phút đi thuyền. Hiện nay, đền thờ Chúa Thác Bờ bên phía Vầy Nưa đã được công nhận là di tích lịch sử văn hóa.
Sử sách còn ghi: Sau khi đánh tan quân xâm lược nhà Minh, vào năm 1432, Bình Định Vương Lê Lợi đã thân chinh dẫn quân lên miền biên viễn xa xôi để dẹp loạn Đèo Cát Hãn với vùng Mường Lễ (nay thuộc tỉnh Lai Châu), giữ yên vùng biên cương, phên dậu hiểm yếu nhất của đất nước. Sau khi dẹp loạn xong, giành thắng lợi trở về, vua dừng chân tại khu vực thác Bờ xưa trập trùng ghềnh thác. Cảm hứng trước thế núi, dáng sông, người anh hùng đã rút gươm, phạt đá, đề khắc một bài thơ bằng chữ Hán, theo thể thất ngôn bát cú, có tên là "Chinh Đèo Cát Hãn, quá Long Thủy đê” (Đi đánh Đèo Cát Hãn trở về, qua đường đê Long Thủy).
Bài thơ được khắc trên một mỏm đá vôi lớn ở ngay bên ghềnh đá thác Bờ, thuộc xã Hào Tráng (cũ) của huyện Đà Bắc. Mỏm đá nhô cao hơn 5m, được mài nhẵn ở lưng chừng, tạo thành một mặt phẳng, bề dài gần 1,5m, cao gần 1m, bia khắc trên mặt phẳng này. Nội dung bia khắc bài tiểu dẫn và bài thơ của vua Lê Lợi.
.jpg)
Lạc khoản đề rằng: "Năm Nhâm Tý, Thuận Thiên thứ 5 (1432) tháng 3, ngày tốt. Ta đi đánh Đèo Cát Hãn qua đây, làm một bài thơ, nói về đường lối phòng Nhung Địch cho đời sau biết: Man Mường Lễ mặt người dạ thú, ngạch trở giáo hóa, phải tiêu diệt ngay. Nên nghĩ sinh dân thiên hạ, chẳng ngại lam chướng, mà phương lược xuất chinh tiến quân bằng đường thủy hai sông Thao, Đà là hơn cả”.
Bài thơ đề rằng:
"Gập ghềnh hiểm hóc chẳng từ nan,
Già vẫn nguyên còn sắt đá gan.
Hào khí nghìn mù đều sạch quét,
Tráng tâm muôn núi cũng bằng san.
Biên phòng tất khéo mưu phòng lược,
Xã tắc nên trù kế cửu an.
Ghềnh thác ba trăm năm lời cổ ngữ,
Như nay dòng thuận chỉ xuôi nhàn”.
Khối đá khắc ghi bài thơ này hiện vẫn được lưu giữ và mới đây được chuyển về khu di tích Đền Thác Bờ - Bia Lê Lợi như một chứng tích lịch sử đầy tự hào của dòng sông trước khi thác Bờ ngập chìm sâu dưới hàng trăm mét nước.
Có thể nói, truyền thuyết về bà Chúa Thác Bờ là sự hóa thân của người mẹ Việt Nam, của hai người phụ nữ Mường - Dao và là tình đoàn kết lâu đời giữa hai dân tộc Mường, Dao ở Hòa Bình.
Tại nơi đây Den Chua Thac Bo được cộng đồng tín ngưỡng Thờ Mẫu sùng kính, trong các dịp lễ hội về dự rất đông. Ngày nay, cùng với đền thờ Vua Lê Thái Tổ, đền thờ Chúa Thác Bờ ở Vầy Nưa và Thung Nai đã và đang trở thành những điểm nhấn quan trọng trong không gian văn hóa - tâm linh của vùng lòng hồ sông Đà, đồng thời làm phong phú thêm đời sống văn hóa - tinh thần của đồng bào Mường, Dao nơi đây. Chắc chắn, đó là những điểm nhấn đầy ý nghĩa sẽ được giữ gìn và phát triển trên lộ trình xây dựng hồ Hòa Bình trở thành khu du lịch quốc gia.
